Czas Wielkiego Postu uzależniony jest od terminu Wielkanocy, która jest świętem ruchomym – oznacza to, że nie ma stałej daty. Od czego zależy data Wielkanocy? Od tego, kiedy będzie pierwsza, wiosenna pełnia księżyca. Wielkanoc obchodzimy zawsze w pierwszą niedzielę po takiej pełni i tak jest od IV wieku (zgodnie z postanowieniami soboru nicejskiego).
Wielkanoc w 2023 roku wypada w niedzielę 9 kwietnia. Oznacza to, że Wielki Post w 2023 roku rozpocznie się 40 dni wcześniej – dokładnie od środy 22 lutego i będzie trwał do czwartku, 6 kwietnia.
Zgodnie z tradycją, Wielki Post rozpocznie się w Środę Popielcową i zakończy tuż przed Triduum Paschalnym. Dawniej Wielki Post trwał do Wielkiej Soboty, obecnie czas jego zakończenia nie jest jednoznacznie określony – zgodnie z prawem kanonicznym, koniec Wielkiego Postu wynika z kalendarza liturgicznego. Dlatego często przyjmuje się, że Wielki Post kończy się wraz z rozpoczęciem Triduum Paschalnego – Wielkiego Czwartku, Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty.
Jakie są symbole Wielkiego Postu? To między innymi liczba 40. Rzeczywiście ma ona bardzo symboliczne znaczenie, bowiem pojawia się w Piśmie Świętym w różnych kontekstach, m.in.:
- biblijnego potopu – trwał 40 dni,
- wędrówki Izraela do ziemi obiecanej – 40 lat,
- czasu, który Mojżesz spędził na górze Synaj – 40 dni.
Najważniejsze jednak, że według ewangelii św. Mateusza – 40 dni na pustyni spędził sam Chrystus, przygotowując się do swej Paschy. Dokładnie tyle dni, ile obecnie trwa Wielki Post poprzedzający Wielkanoc.
Kolejny symbol Wielkiego Postu to popiół, którym w Środę Popielcową posypywane są głowy wiernych.
Jeszcze inne symbole to: nabożeństwa Gorzkich Żali i Drogi Krzyżowej, które odprawiane są wyłącznie w czasie Wielkiego Postu.
Prócz tego należy wymienić fioletowy kolor (m.in. szat liturgicznych) – oznacza on czerwień krwi zmieszaną z niebieską barwą nieba.
Wielki Post obecnie oznacza:
- posypanie głów popiołem w Środę Popielcową,
- ścisły post w Środę Popielcową i Wielki Piątek (1 posiłek do syta i 2 posiłki nie do syta),
- udział w nabożeństwach rekolekcyjnych i takich jak Gorzkie Żale i Droga Krzyżowa.
Wciąż też popularne są tzw. postanowienia wielkopostne, które mają pomóc pokonać pewną słabość, ćwiczyć się w doskonaleniu. Można nawet spotkać się z takim określeniem postanowień wielkopostnych jak „duchowa siłownia”. Wybór postanowień to kwestia indywidualna – może to być np. bezinteresowna pomoc komuś, kto tego potrzebuje, lub rezygnacja z jakiejś przyjemności (są osoby, które w Wielkim Poście nie piją alkoholu lub kawy, nie jedzą słodyczy, nie kupują kosmetyków lub ubrań).
Źródła:
Z. Mońka: Historia Wielkiego Postu, „Niedziela” 2005, nr 3,
M. Lutomierski: Z dawnych tradycji wielkopostnych i wielkanocnych, „Głos Uczelni. Czasopismo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika” 2017, nr 4.